سرخرطومی جالیز

 Acythopeus curvirostris                          (Coleoptera:Curculionidae)

                                   Syn : Baris granulipennis   

مناطق انتشار

این آفت درایران ازاصفهان، اهواز، کرمان، شیرازو درسایرکشورها از مصر، اردن ، سوریه و ترکیه گزارش شده است.

گیاهان میزبان

 به تعداد زیادی ازکدوییان از جمله خربزه، خیار، طالبی ، هندوانه وکدو حمله می کند وبین آنها گونه های شاداب تررا بیشتر ترجیح می دهد.میزبان وحشی آن هندوانه ی  ابوجهل است که درزمین های آهکی و کویری می روید.

شکل شناسی

حشره کامل: به رنگ سیاه و به طول 5-4 میلی متر، بدن دارای نقاط فرورفته می باشد. شاخکها زانویی ومتشکل از 11 بند که 4 بند آخر آن به شکل دوک کاملا فشرده  و ماسو را تشکیل می دهد. طول خرطوم نر وماده یکسان، بالپوشها هرکدام دارای 11عدد استری بوده واستریها درقسمت انتهایی بالپوشها نامشخص می باشند، ماده ها بزرگتر از نرها و در نرها محل اتصال شاخک به خرطوم در اغلب موارد نزدیک به چشم است وازاین صفت جهت تفکیک نروماده استفاده میکنند.

تخم: بیضی شکل، حداکثر یک میلیمتر، ابتدا سبز وبا رشد جنین به رنگ کرمی پررنگ درمی آید.

لاروها: سفید ودرحداکثررشد 9 میلیمتر، کپسول سردر آنها قرمز وآرواره ها نیزمتمایل به قهوه ای می باشند.

خسارت

طرزخسارت این آ فت درجالیزکاریها بستگی به طرزتخمریزی آن دارد که به دو صورت دسته ای وانفرادی صورت می گیرد. درتخمریزی دسته ای، حشره ماده ابتدا با جویدن وبریدن دم میوه، ارتباط  آنرا با بوته اصلی قطع می کند وسپس در زیر پوست میوه سوراخی به عمق 4-3 سانتیمتر ایجاد کرده و درآن تخمریزی انفرادی انجام می دهد و درنتیجه تفریخ تخمها ولاروها محیطی مساعد برای نشوونما پیداکرده وازدانه ها وسپس گوشت میوه تغذیه کرده وبوته را به حا لت اسفنجی در می آورند وخسارت 100% به میوه وارد می کنند. در تخمریزی پراکنده میوه ازبوته جدا نشده ولی تنها تعدادی از سلولهای اطراف سوراخ ازبین می رود و درداخل هرسوراخ یک تخم گذاشته ولاروها ازمیوه تغذیه می کنند . دراین حالت لاروها درمحیط پررطوبت که دم میوه بطور کامل قطع نشده است قادربه رشد زیادی نبوده وبه زودی ازبین می روند. چنین میوه های آلوده ای رشد طبیعی پیدا نمی کنند ودارای یک قسمت فرورفته هستند که توسط اشخاص با تجربه شناخته می شوند .

زیست شناسی

زمستانگذرانی این آفت به شکل حشرات کامل داخل میوه های خشکیده سپری می شود. خروج حشرات کامل زمستانگذران دربهار همزمان با تشکیل میوه های هندوانه ابوجهل درمناطق کشت جالیز صورت می گیرد. حشرات ماده میوه هایی را که به اندازه یک فندق تا سیب است ، برای تخمگذاری انتخاب می کنند وپس از یکی دو روز تغذیه اقدام به تخمگذاری درآنها می کنند. روی هرمیوه عموما ًیک زوج  حشره نر وماده تخمگذاری می کنند.( رعایت حریم گرایی) . حشره ماده ابتدا با خرطوم خود سوراخی درعمق تقریبی 3 میلیمتری پوست میوه ایجاد می کند. و در وسط آن سوراخ حفره ای ایجاد می نماید. حفره پس از چند روزی بسته می شود ولی به دلیل مرگ بافتهای اطراف محلهای تخمریزی رشد میوه در آن بخشها به خوبی صورت نمی گیرد وفرورفتگیهایی مشاهده می گردد. حشره ماده درهر حفره فقط یک تخم قرارمی دهد وسپس محل دیگری از میوه را برای تخمگذاری انتخاب می نماید. این حشره برای تخمگذاری میوه های شاداب با پوست نازک را بیشتر انتخاب می نماید. پس از تخمگذاری جریان شیره گیاهی را به طرف میوه ای که روی آن تخمگذاری کرده است از دم میوه یا شاخه های فرعی یا اصلی قطع می کند و این عمل در بیشتر موارد توسط حشرات نر در زمانیکه حشره ماده در حال تخمریزی است صورت می گیرد و میوه از بوته جدا شده برگهای آن پژمرده شده و شروع به چروکیدن می کند تا اینکه تمامی محتویات داخل آن به وسیله لاروهای آن خورده  شوند. پس از تکمیل رشد لاروی حجره ای در داخل میوه جهت شفیرگی تعبیه می شود. بطوریکه شکل محل های شفیرگی پس از خروج حشرات کامل به شکل لانه زنبوری باقی می ماند. گاهی پس از تخمگذاری روی میوه لاروها داخل میوه شده و از آن تغذیه می کنند ولی میوه نیز به رشد خود ادامه می دهد. این حالت که با روش اول بسیار متفاوت است بخاطر این است که در این حالات تعداد تخم ها و لاروها داخل میوه بسیار کمتر است و ثانیاً دوره لاروی آنها چندان طولانی نخواهد بود زیرا تا لاروها به محیطی خشک نرسند تبدیل به شفیره نمی شوند وچون میوه ها سالم هستند پس نمی خشکند و محل شفیرگی تشکیل نمی شود.بنابراین یا به صورت لارو زنده می مانند و یا اینکه نابود می شوند. دوره لاروی با محتویات داخل میوه ( کوچکی و بزرگی آن) و تعداد لاروهای داخل آن نسبت مستقیم دارد. اولین شفیره که از محل سوراخی از پوست خارج می شود سایر حشرات کامل نیز از همان محلها به بیرون می آیند. پس از خروج  اگر هنوز محصول باشد وهوا گرم باشد به همان حجره ها مراجعت نکرده و به تغذیه و تخمریزی می پردازند ولی اگر زمستان نزدیک باشد دوباره به حفره های شفیرگی در داخل میوه ی خشکیده ای که از آن خارج شده اند برگشته و زمستان را تا مناسب شدن شرایط در آن باقی می مانند.

این حشره در شرایط ایران تا 3 نسل دارد.

روش های کنترل

زراعی

1- یخ آب زمستانه در زمستان برای حذف حشراط کامل زمستانگذران که در داخل میوه های در خاک قرار گرفته اند.

2- جمع آوری بقایای جالیز در مزرعه : از آنجایی که شفیره آفت اغلب در داخل خربزه و هندوانه ی کوچک وخشکیده زمستان گذرانی می کند و لارو در پایان دوره لاروی به جهاتی از میوه خارج و در عمق 3-2 سانتی متری خاک در بین کلوخ ها و....به شفیره تبدیل می شود.در پایان فصل برداشت میوه  کلیه بقایای خشکیده محصول جمع آوری وسوزانده می شود.

3- معلق نگه داشتن میوه های کوچک : این حشره میکروکلیمای خاصی را برای فعالیت نیاز دارد.میوه هایی که به عللی معلق هستند و کمی با زمین فاصله داشته وبصورت مورب قرار گرفته اند آلودگی پیدا نمی کنند.بدین منظور می توان پس از تشکیل تمام میوه های آفت روی چنین میوه هایی تخمگذاری نمی کنند.زیرا سرخرطومی های نر وماده روی میوه جفت گیری می کنند وپس از آن تخمریزی می نمایند و در موقع جفتگیری به علت اینکه میوه های معلق وسرازیر است لذا قادر به حفظ تعادل خود نبوده و در نتیجه از میوه ها جدا شده و به زمین می افتند. در پاره ای مناطق زارعین در موقع گل گیری هرس میوه می کنند و برای شاخه فرعی بوته یک عدد خربزه کوچک باقی می گذارند بقیه را حذف می کنند تا خربزه باقی مانده رشد کافی نماید.در این موقع بهتر است زیر خربزه انتهایی کلوخه ای قرارداده و بدین وسیله آنرا به حالت مذکور نگه داشته تا سرخرطومی نتواند در روی آن تخمریزی نماید.

4- از بین بردن علف های هرز ازجمله هندوانه ابوجهل بخصوص در سالهای آیشی

5- کشت گیاه روی پشته ها جمعیت آفت را کاهش خواهد داد.

 شیمیایی

 دو بار سمپاشی با سم لاروین Df 80  و دیپترکس 80% به میزان یک کیلوگرم در هکتار علیه این آفت توصیه می شود.نوبت اول موقعی که میوه به اندازه فندق است نوبت دوم موقعی که قطر میوه  8-5 سانتی مترمی باشد.