چگونگی خسارت آفات انباری
خساراتی را که آفات مختلف در کشتزارها به محصولات کشاورزی وارد می سازند، در بیشتر موارد به آسانی قابل تشخیص و تخمین می باشد، در صورتیکه در محیط انبارها فعالیت آفات و زیانهای آنها در بیشتر موارد از دید اشخاص عادی پوشیده می ماند. علت این امر مربوط به عادات و رفتار این جانوران است که اغلب ترجیح می دهند در تاریکی و در گوشه و کنار انبار به حالت پنهان به کار خود ادامه دهند و به این جهت است که فرآورده های غذایی و صنعتی در انبارها بیشتر از طبیعت دستخوش حمله آفات شده و از بین می روند. بعضی از آفات مانند بید غلات(Sitotroga cerealella) وسوسکهای حبوبات حمله نخست خود را از مزرعه و هنگام رسیدن محصول آغاز می کنند و پس از برداشت محصول به انبارها، مغازه ها و سیلوها راه پیدا کرده و بقیه زندگی خود را در این مکانها که محیطهای مناسبی برای فعالیت آنها است، می گذرانند.گروه دیگر مانند شپشه گندم(Sitophilus granarius) و اغلب حشرات انباری دیگر از روشنایی گریزان بوده و منحصرا" در محیطهای بسته و تاریک روی محصولات مختلف زندگی می کنند و این حشرات در شرایط مناسب انباری در تمام طول سال پی در پی تولیدمثل می کنند و خسارت سنگینی به بار می اورند.لاروهای هر دو حشره نامبرده در درون دانه ها بسر برده و تا زمانی که به حشره کامل تبدیل نشوند قابل مشاهده نیستند.
آفات انباری می توانند بطور مستقیم به محصول انباری خسارت وارد آورند و با تغذیه از دانه های غذایی باعث کاهش وزن، کاهش یا تبدیل مواد مغذی، کاهش جوانه زنی، کاهش ارزش بازارپسندی شوند و نیز با آلوده کردن محصول با تخم، لارو، شفیره و حشرات کامل و یا قسمتهایی از بدن آنها و نیز پوسته های تخم، لاروی، شفیرگی و مواد دفعی، مدفوع لاروها، پیله ها و تنیدن تار ابریشمی بر میزان خسارت بیافزایند. آفات انباری با گرم کردن و ایجاد رطوبت در محصول یا توده ذخیره شده و نیز پخش کپک ها و قارچها و دیگر میکروارگانیسم ها و نیز پخش پارازیت انسان و سایر جانوران می توانند بطور غیرمستقیم خسارت وارد آورند.
بطور کلی زیانهایی را که به محصولات انباری وارد می شود را می توان به سه نوع تقسیم کرد:
1- زیانهای کمّی(Quantitative): خسارت کمّی عبارت از کم شدن وزن محصول در اثر تغذیه آفت در مراحل رشدی مختلف است. هر چه جمعیت آفت بیشتر باشد مقدار خسارت بیشتر می گردد. حشرات، کنه ها و موش ها به علّت قدرت ازدیاد و تولیدمثل زیاد و نیز چرخه زندگی کوتاه در شرایط مساعد اکولژیک در زمانی کوتاه آنچنان جمعیت انها افزایش می یابد که گاهی منجر به ایجاد خسارت اقتصادی بسیار قابل توجهی می شوند.
بعضی از حشرات مانند شپشه گندم (Sitophilus granarius) و شپشه برنج که روی غلات بویژه گندم و برنج فعالیت می کنند، می توانند در شرایط مساعد انباری همه محتویات دانه را خورده و فقط پوسته را باقی بگذارند.
2- زیانهای کیفی(Qualitative): خسارت کیفی عبارت است از تغییرات و دگرگونی کیفیت محصول است که اغلب بدنبال خسارت کمّی پدید می آید. در اثر حمله آفات و نشو و نمای میکروارگانسم ها و یا به علت افزایش درجه گرما و رطوبت در انبار تغییرات مهمی در جهت کاهش ارزش غذایی و تجاری محصول پدید می آید. در خسارت کیفی ترکیب شیمیایی، رنگ، بو و مزه محصولات دگرگون شده در نتیجه ارزش تجارتی آنها به شدت پایین می آید و گاهی نیز محصول بطور کلی بی مصرف می شود.اگر آرد و فرآورده های ان مورد حمله حشرات قرار بگیرند، اغلب رنگ طبیعی خود را از دست می دهند و بدمزه می شوند. این گونه محصولات ارزش تجاری و نانوایی خود را نیز از دست می دهند. زیان های کیفی گاهی بصورت از بین رفتن ویتامین ها و دیگر عناصر اصلی محصول بروز می کند. این عناصر که در کیفیت و ارزش غذایی محصول نقش مهمی دارند به علت مشهودنبودن معمولا" در محاسبات و برآورد زیان مورد توجه قرار نمی گیرند. برنج آلوده به حشرات انباری در مدت 8 ماه بیش از 10 تا 15 درصد تیامین(ویتامین B1) خود را از دست می دهد. دانه های غلاتی که مورد حمله آفات قرار می گیرند و یا هنگام برداشت و حمل ونقل به وسیله عوامل مکانیکی شکسته می شوند در اثر اکسیداسیون و واکنشهای شیمیایی مقدار اسیدهای چرب آنها افزایش می یابد و در نتیجه محصول ترش مزه می شود. آرد ذرت هر چه بیشتر در انبار نگهداری شود بر اسیدیته آن افزوده می شود.
3- زیان های بهداشتی: زیان های کیفی که در اثر فعالیت آفات مختلف مانند حشرات، کنه ها و موش ها به محصولات انباری وارد می شود ممکن است بهداشت مصرف کنندگان را به خطر بیاندازد. پوست های تجاری آلوده به مدفوع سوسکهای Dermestes می توانند باعث ابتلا به بیماری سیاه زخم گردند. سوسکهایBlaps spp.(Col:Tenebrionidae) که بطور معمول در جاهای تاریک و انبارهای آلوده به آفت بسر می برند و از مواد الی در حال تجزیه تغذیه می کنند، مایع تحریک کنندهای از غده های مخرجی دفع می کنند که در صورت تماس با بدن انسان ناراحتی های پوستی ایجاد می کند. در صورت مصرف محصولات آلوده به این ترشحات در اطراف دهان، بینی و چشمها جوش های دردناکی بوجود می آید. تنفس از هوای الوده به خاک اره ای که در اثر تغذیه از سوسکهای چوبخوار Sinoxylon spp (Col: Bostrichidae) ایجاد می شود برای انسان ناراحتی های تنفسی شدید پدید می آورد. نان پخته شده از آردهای دارای موهای بلند لاروهای سوسک لمبه گندم می تواند در دستگاه گوارش مصرف کنندگان اختلالات شدید ایجاد کند.
علاوه بر حشرات، برخی موش های انباری و خانگی که دوست دارند در کنار انسان به فعالیت بپردازند، گاهی بطور غیرمستقیم بهداشت انسانی را به خطر می اندازند و علاوه بر ایجاد خسارت در خانه ها، مغازه ها و انبارهای مشرف به اماکن عمومی می توانند به عنوان میزبان ناقلین بسیاری از عوامل بیماریهای خطرناک مانند تیفوس(شپشها) و طاعون(کک ها) عمل کنند. فضولات موش نیز می توانند باعث ایجاد بیماری گردند(Salmonelloses).
محصولات غذایی آلوده به کنه های انباری برای بهداشت و سلامت مصرف کنندگان اعم از انسان و دام اغلب بسیار خطرناک است، همراه گرد و غبار وارد بدن انسان می شوند و ناراحتی های شدیدی را بوجود می آورند.
محصولات انباری برخلاف آنچه که اغلب تصور می شود تنها به چند قلم از غلات و یا حبوبات محدود نمی شود بلکه بطور کلی تمام مواد غذایی، صنعتی و غیره را که به نحوی در انبارها، سیلوها و منازل نگهداری می شوند و مورد حمله آفات قرار می گیرند، شامل می شود. بنابراین انواع غلات، حبوبات، محصولات آردی، نان، دانه های روغنی، بذرها، میوه های خشک، مواد گوشتی، دارویی، چوبی، پشمی، نخی، منسوجات، پوست، کلکسیونهای جانوری، کتابخانه ها و صدها اقلام دیگر می توانند جزو محصولات انباری محسوب شوند.
محصولات انباری مورد حمله دامنه وسیعی از تاکسونهای مختلف جانوری از قبیل حشرات، کنه ها، موشهای خانگی، موشهای صحرایی، خفاشها، پرندگان و نیز میکروارگانیسمهایی از قبیل قارچها قرار می گیرند. هر یک از محصولات انباری دارای آفات ویژه خود می باشند که مهمترین آنها را حشرات تشکیل می دهند، لذا در ادامه به بزرگترین راسته حشرات و مهمترین راسته حشرات انباری یعنی سخت بالپوشان(Coleoptera) و سپس بالپولکداران(Lepidoptera) و در ادامه سایر حشرات آفت انباری و آفات انباری دیگر پرداخته خواهد شد.
